Waarom ligt de financiering van milieu-NGO's onder vuur in Europa?

Is er iets mis met de overheidssteun van de EU aan groene NGO's? Dat is wat veel leden van het rechtse deel van het Europees Parlement roepen. Sinds eind 2024 stelt de Europese Volkspartij (EVP, rechts), de grootste fractie in het parlement, in het bijzonder het bestaan aan de kaak van een vermeend "schaduwlobbysysteem" dat deze organisaties verbindt met de Europese Commissie. In de afgelopen jaren hebben NGO's naar verluidt subsidies ontvangen van de Europese uitvoerende macht in ruil voor hun belofte om haar "instructies" op te volgen, d.w.z. om te lobbyen bij Europarlementariërs en lidstaten ten gunste van de hervormingsvoorstellen van het Europese Groene Pact.

Deze NGO's, waaronder het European Environmental Bureau, Friends of the Earth en de Transport and Environment (T&E) federatie, zijn talrijk en zeer actief in Brussel en speelden een belangrijke rol bij het tot stand brengen van de beroemde Green Deal tijdens de vorige ambtstermijn van de Europese Commissie (2019-2024).

Door middel van wetenschappelijke studies, open brieven, bijeenkomsten met wetgevers en andere evenementen hebben de NGO's geholpen om de vele stukken wetgeving vorm te geven die zijn ontworpen om de transport-, energie-, zware industrie-, financiële en internationale handelssectoren in de richting van koolstofneutraliteit in 2050 te bewegen. Maar zijn de beschuldigingen van de EVP, geuit door de Duitse christendemocraat Monika Hohlmeier en breed uitgemeten in extreem rechts, gegrond?

Beschuldigingen zonder bewijs

De beschuldigingen richten zich specifiek op subsidies die worden betaald aan NGO's in het kader van het Europese begrotingsprogramma LIFE (Verordening van 29 april 2021), ter waarde van 5,4 miljard euro over de periode 2021-2027. "De EU financiert NGO's voor lobbydoeleinden. 5,5 miljard euro om boeren te belasteren en onze bedrijven aan te vallen, die al stikken", zei Céline Imart, lid van het Europees Parlement (EPP; FR), bijvoorbeeld in Januari 2025.

Ten eerste hebben de verdenkingen in kwestie ooit alleen maar betrekking gehad op een jaarlijks bedrag van 15 miljoen euro, bedoeld voor de exploitatiekosten van NGO's. Dat is 0,2828% van het budget van het LIFE-programma, en 50 keer minder dan het Franse parlementslid beweert. De meeste LIFE-fondsen worden in feite gebruikt om lokale projecten te financieren (in de circulaire economie, klimaatadaptatie, enz.) die door verschillende spelers worden uitgevoerd (KMO's, landbouwers, overheden, overheidsinstanties, enz.)

Ten tweede, en dit is het belangrijkste punt, is er nog geen tastbaar bewijs geleverd om deze beschuldigingen te staven. De media Politico Europa dat de contracten tussen de NGO's en de Commissie in detail kon analyseren, verklaarde in februari dat "de Commissie nergens (...) directe instructies geeft om namens haar te lobbyen".

Het is waar dat NGO's, wanneer ze financiering aanvragen, EU-agentschappen (inclusief het Europees uitvoerend agentschap voor klimaat, infrastructuur en milieu, of CINEA) een lijst moeten geven van acties die ze met deze financiering willen uitvoeren, inclusief, indien van toepassing, acties die gericht zijn op het beïnvloeden van besluitvormers (vergaderingen met gekozen vertegenwoordigers, evenementen, campagnes op sociale netwerken, enz.) Maar deze werkprogramma's, die niet worden gewijzigd door de Europese Commissie, kunnen niet worden omschreven als "instructies".

"Deze beschuldigingen zijn belachelijk", zegt Faustine Bas-Defossez, directeur Natuur, Gezondheid en Milieu bij het European Environmental Bureau (EBB), een van de grootste federaties van NGO's op het gebied van milieu in Europa. "Bij het EBB zijn het bijvoorbeeld ons bestuur en onze algemene vergadering die onze acties en onze routekaart bepalen, niet de Commissie, omdat onze leden dat niet zouden accepteren".

De nogal verwarde reacties van de Europese Commissie hielpen echter om de beschuldigingen geloofwaardig te maken. Aanvankelijk leek de commissaris voor Begroting, de conservatieve Pool Piotr Serafin, het bestaan van dit "spooklobbyen" te erkennen, voordat hij de feiten op 14 april categorisch ontkende, in een brief.

"Deze activiteiten worden niet opgelegd door de Commissie. De Commissie voorziet geen specifieke activiteiten die NGO's in hun werkprogramma moeten uitvoeren, noch geeft zij hen opdracht specifieke standpunten te steunen", aldus de brief.

Enkele grijze gebieden

Is dit het einde van het verhaal? Niet helemaal. Tegelijkertijd heeft de uitvoerende macht van de EU de afgelopen maanden verschillende brieven naar NGO's gestuurd met het verzoek deze fondsen niet voor lobbydoeleinden te gebruiken.

In feite is er een echt grijs gebied wat betreft het doel van deze fondsen. In theorie zou dit bedrag van 15 miljoen euro (geplafonneerd op 700.000 euro per jaar per NGO) gebruikt moeten worden om de lopende kosten van de organisaties te dekken (huur van kantoren, aankoop van computers, enz.). Maar het wordt gedeeltelijk gebruikt om activiteiten te financieren die gericht zijn op het beïnvloeden van het wetgevingsproces.

Deze ambiguïteit is onlangs benadrukt door de Europese Rekenkamer in een rapport over Europese financiering van NGO's dat op 7 april is gepubliceerd. De NGO's stellen de hypocrisie aan de kaak: de bedoeling achter deze subsidies is altijd geweest om tot op zekere hoogte tegenwicht te bieden aan de politieke invloed van particuliere bedrijfslobby's met middelen die vaak oneindig veel groter zijn. Het kon de Commissie niet ontgaan zijn dat deze steun zou worden gebruikt om te proberen de hervormingen van de EU te beïnvloeden.

Het verslag van de Rekenkamer dat zich niet beperkt tot groene NGO's, stelt ook een aantal transparantieproblemen aan de orde, in het bijzonder het gebrek aan een uniforme definitie van NGO's in de EU-27 en de moeilijkheid om het "indirecte" gebruik van EU-fondsen buiten de directe begunstigde om te traceren. Hoewel de publicatie van dit document heeft geholpen om de aanvallen op milieuvriendelijke NGO's nieuw leven in te blazen, valideert het op geen enkele manier de oorspronkelijke kritiek van de EVP.

Wraak voor de EVP?

Feit blijft dat deze ernstige beschuldigingen, die komen op een moment dat de groene wetgeving van de Green Deal wordt teruggedraaid, er wel eens toe zouden kunnen leiden dat de EU de steun in kwestie in de toekomst stopzet, zoals sommigen in de EVP en extreemrechts nu al vragen. "Deze lastercampagne is in werkelijkheid 'wraak voor de EVP', die bepaalde punten van de Green Deal niet heeft verwerkt, in het bijzonder de wet op natuurherstel", zegt Faustine Bas-Defossez. De invloed die NGO's hadden bij het oorspronkelijke ontwerp van de Europese richtlijn over zorgplicht de emblematische tekst van het Green Pact, die momenteel wordt ontrafeld, heeft ook een sterke wrevel achtergelaten aan de rechterkant van het Europees Parlement.

In Brussel maken NGO's zich dan ook zorgen dat het LIFE-programma in de volgende Europese begroting (voor de periode 2028-2034), wanneer rechts en uiterst rechts nu een rekenkundige meerderheid in het Parlement vormen, sterk zal worden gekort. Er staat veel op het spel: een totale afschaffing van de hulp zou "30 NGO's tot 70% van hun jaarlijkse inkomsten kunnen ontnemen", aldus de Britse media in The Guardian afgelopen februari. Verwacht wordt dat de Assemblee van de EU begin mei haar eerste standpunt over de toekomstige begroting zal bepalen. Daarna zullen er lange onderhandelingen plaatsvinden binnen de organen van de EU. Een zaak om te volgen dus.

Auteurs: Clément Solal en Alexandre Gilles-Chomel, journalisten (Les Surligneurs)

Proeflezer: Vincent Couronne, doctor in Europees recht (Les Surligneurs)

Dit document is automatisch vertaald met Deepl.